مقدمه و هدف: اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک مشکل اجتماعی پدیده ای است مخرب که همانند دیگر انحرافات اجتماعی هر ساله عده ای را قربانی خود می کند و پر ارزش ترین سرمایه های کشور یعنی جوانان و نوجوانان را ربوده و در منجلاب خود فرو می کشد. لذا پژوهش حاضر به منظور تعیین عوامل موثر بر بازگشت به اعتیاد در مراجعین به مرکز خود ارجاعی شهر همدان در سال های 83 ـ 81 انجام گردید.

روش کار:در این مطالعه توصیفی ـ مقطعی تعداد 186 نفر از معتادین مراجعه کننده به مرکز خود ارجاعی به روش نمونه گیری آسان انتخاب شدند و ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه ای مـشـتـمل بر 35 ســوال و در بر گیرنده سه بخش (بخش اول مشخصات فردی,بخش دوم مشخصات خانوادگی و بخش سوم مشخصات اقتصادی ـ اجتماعی) وچک لیستی مشتمل بر 35 سوال که مشتمل بر عوامل موثر بر گرایش اولیه به اعتیاد و عوامل موثر درگرایش ثانویه به اعتیاد بودو داده ها به وسیله پژوهش گران در پرسشنامه وچک لیست ثبت گردید . در نهایت داده‌ها توسط نرم‌افزار (SPSS) مورد آنالیز قرار گرفت.

نتایج: نتایج نشان دادکه از نظر مشخصات فردی، اکثریت نمونه ها در سنین 35-25سال ، مذکر و دارای تحصیلات زیر دیپلم ، متاهل و ساکن شهر بودند و از نظر عوامل خانوادگی اکثریت معتادین فرزند اول خانواده با بعد خانـوار 6-5 نفر و دارای والدین بی سواد و در اصول تربیتی سهل انگار و بی تفاوت و یا پدران معتاد   بودند هم چنین در ارتباط با علل اقتصادی ـ اجتماعی مؤثر بر گرایش به اعتیاد اکثریت معتادین دارای شغل آزاد و با درآمد 100-60 هزار تومان ، که برای اولین بار در سنین 29-20  سال مبادرت به مصرف مواد نموده و بیشتر آنها 4-2 بار اقدام به ترک مواد نموده بودند.

از عوامل اولیه گرایش به مواد جهل و ناآگاهی، مصرف سیگار، دسترسی آسان و کنجکاوی و از عوامل موثر بر گرایش مجدد را می توان افسردگی،کسب آرامش و دسترسی آسان به مواد را نام برد.

نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این پژوهش از آنجا که در بیش از 40 درصد از واحدهای پژوهش پزشکان را مشوق اصلی در ترک اعتیاد خود می دانستند می توان دریافت که پزشکان و کلیه پرسنل درمانی نقش بسیار مهمی در زمینه ارتقاء سطح دانش نوجوانان و جوانان در باره عوارض انواع مواد مخدر و پیش گیری اولیه در این زمینه دارند.